Lisans Öğrencilerinin Muhasebeye Giriş Dersine Yönelik Algılamalarının Belirlenmesi (Determination of Undergraduate Students' Perceptions for the Introduction of Accounting Courses)

Muhasebe dersleri ile ilk kez tanışan öğrencilerin, muhasebeyi nasıl algılandığının tespiti ve varsa negatif algılamaların oluşumu ile ilgili düzenlemelerin yapılabilmesi, muhasebe derslerindeki başarının arttırılması ve muhasebe mesleğinin gelişiminin sürdürülebilmesi açısından son derece önem arz etmektedir. Muhasebe derslerinin, potansiyel meslek mensupları olarak görebileceğimiz öğrencilere gerekli olan mesleki becerileri kazandırmasının yanında, mesleği sevdirmek veya ilgi uyandırmak gibi amaçları da bulunmaktadır (Turner vd., 2006: 25). Muhasebe derslerine yönelik algı, genelde bu derslerin zor olduğu yönündedir (Martinis ve Tidd, 2011: 432). Araştırmalar göstermiştir ki muhasebeye girişte öğrenciler, muhasebe hakkında klişeleşmiş negatif algılara sahiptirler ve bu algılar muhasebeye giriş derslerinde oluşmaya ve kuvvetlenmeye devam etmektedir. Kariyer seçimlerinde, dersin öğrencilerde oluşturduğu negatif algı muhasebeye yatkın insanları farklı meslekler seçmeye yönlendirdiği gibi, muhasebeye yatkın olmayan öğrencileri de muhasebeci olmaya itebilir (Friedlan, 1995: 48). Bir taraftan öğrenciler tarafından zor olarak algılanan, diğer taraftan da önemli bir branş dersi olarak görülen muhasebeye giriş dersi için oluşan öğrenci algılarının nasıl ve ne şekilde oluştuğunu anlama çabaları, bu konunun önemli bir çalışma alanı olarak önem kazanmasına sebep olmuştur.

Ülkemizde İktisadi ve İdari Bilimler Fakülteleri çatısı altında lisans seviyesinde, özellikle işletme bölümlerinde yoğunlukla verilen muhasebe dersleri, genel olarak üç temel alanda yoğunlaşmaktadır. Bunlar Genel Muhasebe, Maliyet Muhasebesi ve Yönetim Muhasebesidir. Bunların tamamlayıcıları olan seçmeli muhasebe dersleri de yine bu alanda eğitim alan öğrencilere sunulmaktadır. Lisans öğrencilerinin ilk kez karşılaştıkları muhasebe dersi olması, bu fakültelerde bulunan her bölüm için zorunlu tek muhasebe dersi olması nedenleriyle Genel Muhasebe yada Muhasebeye Giriş Dersleri bir çok araştırmaya konu edilmiştir. Bu araştırmaların birçoğunda da konu ile ilgili olarak öğrenci görüşlerine başvurulmuştur. Ancak, bu çalışmanın da çıkış noktasını oluşturan ve muhasebe dersini ilk kez alan öğrencilerin bu ders ile ilgili algılarını ölçmeye çalışan çalışmalar literatürde daha az sayıdadır.

Bu çalışmada muhasebeye giriş düzeyinde verilen ve farklı isimlerle adlandırılan bu derslerin öğrenciler tarafından nasıl algılandığı belirlenmeye çalışılmıştır. Çalışmada, Genel Muhasebe adı altında muhasebeye giriş niteliğinde olan bu dersi alan öğrencilere literatürde bu konuda kabul görmüş olan ve Geiger ve Ogilby (2000) tarafından geliştirilen bir anket formu veri toplama aracı olarak kullanılmıştır. İlgili anket, bu dersi alan öğrencilere öncelikle dönem başında yani bu dersi ilk aldıklarında ve sonrasında da dönem sonunda toplam iki kere aynı sorular ile uygulanmıştır. Böylelikle öğrencilerin dönem başı ve dönem sonunda varsa algı değişimleri ortaya çıkarılmaya çalışılmıştır. Bu amaçla Akdeniz Üniversitesi İİBF İşletme ve İktisat Bölümleri örgün öğretim 1. sınıf öğrencileri çalışmanın örneklemini oluşturmuştur.

Muhasebe eğitimi konusunda genel düzeyde literatürde çok sayıda çalışma bulunmaktadır. Bu çalışmaların büyük bir kısmı öğrenci anketleri ile muhasebe derslerinin algılanmasının, bu derslerdeki başarı yüzdesinin yada muhasebeyi meslek olarak seçme kararının bir takım demografik değişkenler ile karşılaştırılması şeklinde yapılmıştır. Tablo 1’de özellikle muhasebe dersini ilk kez alan öğrenciler üzerinde yapılmış olan bizim de bu çalışmada ele aldığımız algı değişiklikleri ve muhasebeye giriş dersinin algılanması üzerine yoğunlaşan belli başlı çalışmalar sıralanmıştır. Muhasebe eğitimi, 1980’lerden beri önemli bir tartışma konusu ola gelmiştir. İlk araştırmalar, muhasebe eğitimine gelen öğrencilerin, muhasebe eğitimiyle ilgili negatif algıya sahip olduklarını raporlamışlardır. Bu negatif algının da öğrencilerin kariyer kararlarında önemli derecede etkiye sahip olduğu düşünülmektedir (Ferreira ve Santoso, 2008: 210).

1980’lerden başlayarak süregelen zaman içinde muhasebe eğitiminde değişiklikler yapılması için sayısız çağrılar olmuştur. 1986 da Amerikan Muhasebe Birliği Bedford Komitesi (Bedford Committee of the American Accounting Association (AAA)) muhasebe eğitimi adına köklü uyarlamaları içeren bir analiz ortaya koymuştur. Komite, iş dünyasında büyük çaplı değişiklikler yaşanırken, başta teknolojik ve sosyal alandaki değişikliklere karşı akademik kuruluşların cevap vermede yetersiz kaldığını gündeme getirmiştir (AAA, 1986: 170). 1989’da en büyük sekiz kamu muhasebe kurumunun baş yöneticileri, kurumlarının muhasebe eğitimindeki rolünü ortaya koymuştur. Yürütülen muhasebe eğitiminin, iş yaşamının ihtiyaçlarını karşılayacak güncelliğe sahip olmadığını dile getirmişlerdir. Bir değişikliğin yapılmasının elzem olduğunu ve bu değişikliklerin muhasebe programlarına ve işletme programlarında verilen muhasebeye giriş derslerinde uygulanması gerektiğini düşünmüşlerdir (Stivers ve Onifade, 2014: 49).

Muhasebe Eğitimi Değişim Komisyonu’nun (AECC - Accounting Education Change Commission) 1992 yılında yaptığı çalışmada muhasebeye giriş dersi, gerek muhasebe mesleğini seçecekler için gerekse işletmede muhasebe bilgisini kullanacaklar için önem düzeyi çok yüksek olan bir ders olarak vurgulanmış, muhasebeye giriş dersine özel bir önem verilmesi ve derste muhasebe mesleğinde başarı için gerekli olan beceri, yetenek ile tutumların öğretim ile güçlendirilmesi önerilmiştir (AECC, 1992).

AECC, Amerikan Muhasebe Birliği tarafından akademik camianın muhasebe eğitimindeki değişimlere hazırlanmasında ivme kazandırıcı olması için görevlendirilmiştir. AECC muhasebe eğitimine giriş derslerinin öncelikli ve temel hedefinin, ‘öğrencilere işletmelerde karar vermeyi desteklemek amacıyla, muhasebeyi bilgi geliştirme ve iletişim fonksiyonu olarak öğretmek’ olduğunu belirtmiştir (AECC, 1992). Muhasebeye giriş derslerine ait bu temel görevin, geleneksel anlamdaki eğitimde yer alan muhasebeyi sadece defter tutmak olarak gören görüşlerden keskin bir şekilde ayırdığı düşünülmektedir. 2001’de Amerikan Muhasebe Birliği (AAA - American Accounting Association), Yönetim Muhasebesi Enstitüsü (IMA- Institute of Management Accountants), Amerikan Yeminli Mali Müşavirler Enstitüsü (AICPA – American Institute of Certified Public Accountants) ve beş büyük kamu muhasebe kurumu, geleceğin muhasebe eğitimi adlı bir çalışmaya sponsor olmuştur. Bu çalışmanın başında yer alan Albrecht ve Sack (2001), sermaye piyasalarında, teknolojide, globalleşmede ve yatırımcının gücünde yaşanan gelişmeleri gözlemlemişlerdir. Bu gözlemler sonucunda; ders içerikleri ve müfredatında, pedagoji ve teknoloji alanında, fakültelerin geliştirilmesi ve ödüllendirilmesinde ve strateji kurmada büyük çaplı değişiklik önerilerinde bulunmuşlardır. 2003 yılında Price Waterhouse Coopers (PWC), muhasebe programlarının titiz ve zorlayıcı bir müfredat yardımıyla, doğru öğrencilerin ilgisi çekmede başarılı olmasının gerekliliğini ve eğitim sürecinin etkin bir şekilde sürdürülebilmesi adına kaynakların etkin kullanılmasını konu edinen bir bildiri yayınlamıştır. Yine aynı yıl, Muhasebe Okulları Birliği (The Federation of Schools of Accountancy) bu bildiriye cevap olarak muhasebe eğitiminin geliştirilmesi konusunda acil eylem programına gerek olduğu vurgusunu yapmıştır (Stivers ve Onifade, 2014: 50). Günümüzde muhasebe eğitimi konusunda çalışmalarını yürüten Uluslararası Muhasebe Eğitimi Standartları Kurulu (IAESB - International Accounting Education Standards Board), muhasebe eğitimi standartlarının dünya genelinde geliştirilmesi için kılavuzlar geliştirmektedir. Eğitim, staj ve mesleki yeterliliğin test edilmesinden oluşan akreditasyonun temel unsurları ve muhasebecilerin ihtiyaç duyduğu sürekli mesleki eğitimin içeriği ve kapsamı alanlarına odaklanmaktadır. IAESB’niın çalışmaları Kamu Yararı Gözetim Kurulu’nun (PIOB) gözetimine tabiidir. IAESB, Uluslararası Eğitim Standartları (IES) ve buna ek olarak üye kuruluşların bu eğitim standartlarını uygulamaya koymalarında yardımcı olacak Uluslararası Eğitim Uygulama Bildirimlerini (IEPS) yayınlamaktadır (http://www.turmob.org.tr). Ancak üzerinde taşıdığı tüm bu öneme ve yapılan tüm bu çalışmalara karşın, genel olarak bakıldığında; muhasebeye giriş dersi öğrencilerinin, muhasebe ile ilgili olumsuz bir görüşe sahip olduğu görülmektedir. Bu olumsuz görüş, öğrencilerin sonraki muhasebe derslerini de olumsuz etkilemekte ayrıca muhasebe mesleğinin tercih edilmesini de zorlaştırmaktadır (Köse ve Gürbüz, 2009: 109).

Araştırma, Genel Muhasebe dersini alan 1. sınıf öğrencilerinin cinsiyet ve bölümlerine göre, bu dersin dönem başı ve dönem sonunda algılanmasında bir farklılığın ortaya çıkıp çıkmadığının tespitine yöneliktir. Genel düzeyde araştırma sorusu; “öğrencilerin dönem başı ve dönem sonu algılamaları arasında bir farklılığın olup olmadığı ve cinsiyet ile bölümün bu algılamada etkisinin varlığı“ şeklinde ifade edilebilir.

Araştırmanın örneklemi, Akdeniz Üniversitesi İİBF İşletme ve İktisat Bölümleri örgün öğretim 1. sınıf öğrencilerinin tamamı olan 260 öğrencidir. Dersi, daha önceden kaldığı için alttan alan öğrenciler çalışmaya dahil edilmemiştir. Anket formu, 2014- 2015 öğretim yılı Güz yarıyılının başlangıcında ve bitiminde olmak üzere iki kere uygulanmıştır. Kullanılabilecek durumdaki 164 anket istatistiksel araştırmaya tabi tutulmuştur. Geiger ve Ogilby (2000) tarafından geliştirilmiş anket tasarımına uygun olarak 11 maddeden oluşan sorulara 5’li likert ölçeği ile cevap aranmıştır. (5; Kesinlikle Katılıyorum, 4; Katılıyorum, 3; Kısmen Katılıyorum 2; Katılmıyorum, 1; Kesinlikle Katılmıyorum). Verilerinin analizinde SPSS 20 paket programı kullanılmıştır.

Araştırmamıza katılan 164 öğrenciye ait demografik bulguların yer aldığı Tablo 2’ye bakıldığında, işletme ve iktisat bölümlerinde orantılı bir dağılımın söz konusu olduğu görülmektedir. Cinsiyete bakıldığında ise erkek öğrenci yoğunluklu bir araştırma olduğu söylenebilir.

Çalışmada kullanılan ankette yer alan ifadeler aşağıdaki gibidir. Bu ifadelere verilen yanıtlar Kaya’nın 2007’de yaptığı çalışması referans alınarak, cinsiyet ve bölüm açısından Leven’in F testine göre varyansların eşit olduğu ve olmadığı durumlarına göre ayrı ayrı t testine tabi tutulmuştur. Hesaplanan t testi değerleri Tablo 4 ve 5’de sunulmuştur. Dönem başı ve dönem sonu algılamaların karşılaştırıldığı Tablo 6’da ise öğrencilerin dönem başı ve dönem sonunda anketlere verdikleri yanıtların karşılaştırılabilmesi için bağımlı t-testi uygulanmıştır.

Dönem başında yapılan anketin t-testi sonuçları incelendiğinde, cinsiyete göre dersin diğer derslere göre daha fazla çalışma gerektireceği (zaman) konusunda istatistiksel anlamlılık tespit edilmiş, söz konusu anlamlılığın kız öğrencilerin dersin zaman alacağı konusunda erkeklere nazaran daha yüksek bir ortalamaya sahip olmalarından kaynaklandığı tespit edilmiştir. Bu sonuç Kaya’nın (2007) çalışmasıyla paralellik göstermektedir. Ayrıca Tablo 4 bölüm bazında incelendiğinde, dersin öğrencilerin gelecekteki iş yaşamındaki başarıya katkı sağlayacağı (başarı) ve aynı zamanda kariyerini de olumlu etkileyeceği (kariyer), diğer derslere nazaran daha fazla çalışma gerektireceği (zaman) ve bu denli önemine binaen bu dersten çok şey öğrenmeyi bekledikleri (bilgi) konusunda istatistiksel anlamlılık tespit edilmiştir. İstatistiksel bu anlamlılığın işletme bölümü öğrencilerinin dersin başarılarına, kariyerlerine daha fazla katkı sağlayacağını düşünmelerinden kaynaklandığı görülmektedir. Ayrıca işletme öğrencilerinin, iktisat öğrencilerine nazaran bu derse daha fazla çalışmaları gerektiğini ve dersin sonunda daha çok şey öğrenmeyi bekledikleri görülmektedir.

Dönem sonunda yapılan anketin t-testi sonuçları incelendiğinde (Tablo 5), cinsiyete göre dersin diğer derslere göre daha fazla çalışma gerektirdiği (zaman) ve zor olduğu (zorluk) konusunda istatistiksel anlamlılık tespit edilmiş, söz konusu anlamlılığın kız öğrencilerin, dersin zaman aldığı ve zor olduğu konularında erkeklere nazaran daha yüksek ortalamaya sahip olmasından kaynaklandığı tespit edilmiştir. Bu sonuç Kaya’nın (2007) çalışmasıyla paralellik göstermektedir.

Ayrıca Tablo 5 bölüm bazında incelendiğinde, dersin, öğrencilerin gelecekteki iş yaşamındaki başarıya (başarı) katkı sağlayacağı ve aynı zamanda kariyerini de (kariyer) olumlu etkileyeceği, diğer derslere nazaran daha fazla çalışma (zaman) gerektirdiği konularında istatistiksel anlamlılık tespit edilmiştir. İstatistiksel bu anlamlılıkların işletme bölümü öğrencilerinin dersin başarılarına, kariyerlerine daha fazla katkı sağlayacağını düşünmelerinden kaynaklandığı görülmektedir. Ayrıca işletme öğrencileri iktisat öğrencilerine nazaran bu derse daha fazla çalışmaları gerektiğini düşünmektedirler.

Tablo 6 oluşturulurken bağımlı t-testi sonuçlarından yararlanılmıştır. Dönem başı ve dönem sonu arasında öğrencilerin muhasebe dersiyle ilgili bazı boyutlara dayalı algılarının değişip değişmediği araştırılmıştır. Bu analizin sonucuna göre öğrenciler dönem başında ve sonunda dersin başarılarına ve kariyerlerine katkı sağlayacağı konusunda anlamlı bir farklılık oluşmamış, dersin kariyerleri ve başarıları için önemli olduğu konusundaki görüşleri değişmemiştir. Ayrıca öğrenciler dönem başında bu derse çok zaman ayırmayı düşünmüş ve dönem içinde de diğer derslerine nazaran daha çok zaman ayırmıştır. Öğrenciler dersi dönem başında merak etmişler ve bu merak daha üst muhasebe dersleri için devam ettiğine dair dönem sonunda görüş bildirmişlerdir. Dersi öğrenme açısından motivasyon düzeylerinde değişiklik yaşanmamıştır. Diğer tüm boyutlarda anlamlı farklılıklar tespit edilmiş, dönem başına göre dönem sonunda ödül, bilgi, eğitici ve puan boyutlarında olumlu yönde, zor ve sıkıcı boyutlarında ise olumsuz yönde algı değişimi belirlenmiştir

Geleneksel muhasebe görüşü eğitim sürecinin temeline, muhasebeyi defter tutma ve sayısal problemlerle uğraşma şeklinde oturtmakta ısrarcı olması halinde, yükseköğrenimin ilk yıllarında öğrencilerde, muhasebeyle ilgili negatif algı oluşturmaya da devam edecek gibi gözükmektedir. Defter tutma öğrencilerde negatif bir algıya sebep olmakta, çünkü öğrenciler bu işi sıkıcı ve rutin olarak görmektedirler (Bougen, 1994: 321). Literatürde bu görüşü destekleyen çalışmalar olduğu gibi, bu görüşün tam aksini savunan çalışmalarda bulunmaktadır. Örneğin muhasebeye karşı negatif görüşün var olacağını düşünenlerin aksine Geiger and Ogilby (2000) birinci sınıftaki finansal muhasebe dersi öğrencilerinin muhasebe hakkında pozitif bir algıya sahip olduğunu gözlemlemiştir. Bu nedende literatür muhasebe üzerinde öğrencilerin sahip olacağı düşünülen pozitif ve negatif her iki görüşün varlığını desteklemekte ve bu konuda daha fazla çalışma yapılmasına ihtiyaç duyulmaktadır. Dimnik ve Felton (2006) muhasebecilerin durumunu pozitif ve negatif şeklinde karakterize etmenin mümkün olmadığını, muhasebe hakkındaki klişeleşen görüşlerin hangi grup üzerinde araştırma yapıldığına göre değişiklik göstereceğini belirtmiştir.

Bu çalışmada; muhasebe dersinin cinsiyet ve bölüm bağımsız değişkenleri yardımıyla dönem başında ve dönem sonundaki derse yönelik algıları, Geiger ve Ogilby (2000) tarafından geliştirilmiş anket tasarımına uygun olarak 11 maddeden oluşan sorularla 5’li likert ölçeği ile ölçülmüştür. SPSS 20 paket programı yardımıyla elde edilen sonuçlar metin içerisinde sunularak açıklanmıştır.

Dersin dönem başındaki algılanma durumu araştırıldığında, öğrencilerin cinsiyetlerine göre; zaman boyutunda kız öğrencilerin daha yüksek bir ortalamaya sahip olduğu yani dersin diğer derslere göre daha fazla çalışma gerektireceği düşünülmektedir. Öğrencilerin bölümlerine göre; başarı, kariyer, zaman ve bilgi boyutlarında işletme bölümü öğrencilerinin iktisat bölümü öğrencilerine göre ortalamaları anlamlı şekilde daha yüksektir. Yani bölümler arası bu farklılığın sebebinin, işletme bölümü öğrencilerinin dersin başarılarına, kariyerlerine daha fazla katkı sağlayacağını düşünmelerinden kaynaklandığı görülmektedir. Ayrıca işletme öğrencileri iktisat öğrencilerine nazaran bu derse daha fazla çalışmaları gerektiğini düşünmektedirler.

Dersin dönem sonundaki algılanma durumu araştırıldığında, öğrencilerin cinsiyetlerine göre; dersin diğer derslere göre daha fazla çalışma gerektirdiği (zaman) ve zor olduğu (zorluk) konusunda istatistiksel anlamlılık tespit edilmiş, söz konusu anlamlılığın kız öğrencilerin dersin zaman aldığı ve zor olduğu konularında erkeklere nazaran daha yüksek ortalamaya sahip olmasından kaynaklandığı tespit edilmiştir. Öğrencilerin bölümlerine göre; dersin, öğrencilerin gelecekteki iş yaşamındaki başarıya (başarı) katkı sağlayacağı ve aynı zamanda kariyerini de (kariyer) olumlu etkileyeceği, diğer derslere nazaran daha fazla çalışma (zaman) gerektirdiği konularında istatistiksel anlamlılık tespit edilmiştir. İstatistiksel bu anlamlılıkların işletme bölümü öğrencilerinin dersin başarırlarına, kariyerlerine daha fazla katkı sağlayacağını düşünmelerinden kaynaklandığı görülmektedir.

Dönem başı ve dönem sonu algılamalarına birlikte bakıldığında ise; 11 boyutun 5’inde dönem başına göre dönem sonunda anlamlı bir algı farklılığı bulunamamıştır. Farklılık bulunamayan bu boyutlar; başarı, kariyer, zaman, merak ve motivasyon boyutlarıdır. Bunun dışındaki 6 boyutta anlamlı farklılık belirlenmiştir. Dönem başına göre dönem sonunda ödül, bilgi, eğitici ve puan boyutlarında olumlu yönde, zor ve sıkıcı boyutlarında ise olumsuz yönde algı değişimi belirlenmiştir.

Muhasebe eğitimi alan öğrencilerin, bu derse yönelik olumlu yada olumsuz algılarının ve bu algılarının sayesinde oluşan derse yönelik tutumlarının ve düşüncelerinin eğitici tarafından bilinmesi, öğrencilerin ders başarılarını ve derse olan ilgilerini arttırmada kullanılacak önemli bir bilgidir. Araştırma da elde ettiğimiz sonuçlara göre Muhasebe dersini ilk kez alan öğrencilerin, bu derse ve öğretim elemanlarına yönelik algıları olumlu hale getirilerek, daha verimli ders çalışma ve anlama stratejileri geliştirilebilir. Unutulmamalıdır ki bir derse karşı oluşacak algı, o dersteki başarıyı önemli derecede etkilemektedir. Bu nedenle derse yönelik oluşan yada oluşabilecek olumsuz algılamaları önlemek yada olumlu bir duruma çevirebilmek için eğiticiler, öğrencilerine dersi sevdirmek, öğrenmelerini sağlamak, dersin önemini hissettirmek gibi önemli roller üstlenmektedir.